Maria Józefa (1731–1767), księżniczka saska i polska, żona Ludwika, delfina Francji. Ur. 4 XI w Dreźnie, była ósmym z kolei dzieckiem, a czwartą córką Fryderyka Augusta, od r. 1734 króla Polski pod imieniem Augusta III (zob.), i jego żony Marii Józefy (zob.), siostrą Albrechta Kazimierza (zob.), Fryderyka Chrystiana (zob.), Karola (zob.), Klemensa Wacława (zob.), Ksawerego (zob.) i Kunegundy (zob.). Wykształcona w rodzinnym Dreźnie w duchu przywiązania do religii katolickiej, znała język francuski i ogólnie literaturę europejską, nie odznaczała się jednak pogłębioną wiedzą. W r. 1746 w związku z sytuacją na frontach wojen śląskich oraz śmiercią infantki hiszpańskiej Marii Teresy Rafaeli (zm. 22 VII 1746), pierwszej żony delfina, syna Ludwika XV i Marii Leszczyńskiej, dyplomacja francuska przejawiała żywsze zainteresowanie sprawami i członkami rodziny panującej Saksonii, po części w kontekście dalekosiężnych planów zapewnienia odpowiedniej sukcesji tronu Rzeczypospolitej. W otoczeniu Ludwika XV – zwłaszcza w rodzinie Leszczyńskich, przede wszystkim ze strony Katarzyny Opalińskiej, a w mniejszym stopniu królowej Marii – przejawiano zrazu opory wobec zamiarów bliższych związków rodzinnych z domem Wettinów. Drażliwe sprawy zamknął serdeczny list Stanisława Leszczyńskiego do Augusta III (listopad t. r.) i wstępne rokowania zakończyły się pomyślnie. Dn. 10 I 1747 miały miejsce w Dreźnie zaślubiny «per procura» – w imieniu delfina wystąpił brat M-i J-y Fryderyk. Dn. 9 II t. r. odbył się uroczysty ślub w Wersalu z samym delfinem.
Sytuacja M-i J-y na dworze wersalskim była zrazu ciężka; delfin nierychło przywiązał się do nowej małżonki, zbliżenie z królową Marią postępowało stopniowo, wyłaniały się trudności w stosunkach z królem i markizą J. A. de Pompadour. Dopiero w l. 1749–50 nawiązała się prawdziwa sympatia między małżonkami, umocniona troskliwą opieką, jaką M. J. otoczyła, wespół z teściową, poważnie chorego delfina (sierpień 1752). W l. 1750–64 M.J. urodziła ośmioro dzieci, z czego 5 chłopców, co ostatecznie umocniło jej pozycję na dworze francuskim. Choć wespół z mężem związana była przede wszystkim z partią «pobożnych» (dévots), grupującą się wokół królowej Marii, potrafiła także pozyskać wiele sympatii Ludwika XV, a nawet markizy de Pompadour. Od przedednia wybuchu wojny siedmioletniej M. J. włączyła się czynnie do spraw polityki międzynarodowej, dążąc do możliwie najszerszej realizacji sojuszniczych zobowiązań Francji wobec Augusta III, wypędzonego przez wojska pruskie z Saksonii. W związku z tym zabiegała o przybycie do Francji najbliższego sobie brata Ksawerego, któremu latem 1758 powierzone zostało dowództwo liczącego 10 000 ludzi pomocniczego korpusu saskiego na żołdzie francuskim. Pod wpływem generała A. M. Boueta, zwanego wicehrabią de Martange, adiutanta Ksawerego, który przebywał w Paryżu już od r.1756, M. J. dała się wciągnąć do planów zmierzających do zapewnienia tronu polskiego Ksaweremu po dobrowolnej rezygnacji ojca, któremu zapewnić miano inną rekompensatę. Największe nasilenie zabiegów, zwanych także niekiedy «sekretem delfiny», miało miejsce w r. 1759. Kandydatura na tron polski – jednakże bez myśli forsowania jej poprzez abdykację Augusta III – popierana była ówcześnie także przez sekretną dyplomację Ludwika XV. Król nie odkrywał jednakże kart przed synową i jej bratem. Pozwoliło to na uniknięcie powiązań jego «sekretu» z planami Martange’a, które w sierpniu 1759 wpadły w ręce Anglików; było to powodem czasowego, lecz poważnego poróżnienia Augusta III, nie myślącego rezygnować z tronu polskiego, z synem i córką.
Mimo tych niepowodzeń i zauważanego przez M. J. braku realnych perspektyw przeforsowania w przyszłości kandydatury Ksawerego na tron polski, popierała ona aż do zgonu ojca wszelkie zabiegi brata i rodziny. W r. 1762 zarysowała się nawet dość groteskowa perspektywa ściślejszego związania rodziny Leszczyńskich i Francji z planami dynastii saskiej poprzez małżeństwo owdowiałego Stanisława z siostrą M-i J-y Krystyną, młodszą o blisko pół wieku od sędziwego monarchy, dożywającego swych dni w księstwie lotaryńskim. Sugestie w tym względzie wysuwane były zarówno przez M-ę J-ę, jak i królową Marię, Stanisław obrócił je wszelako w żart. W okresie ostatniego bezkrólewia polskiego M. J., choć mogła zapewnić szczerze Ksawerego, iż zarówno Ludwik XV, jak i delfin marzyli o powołaniu go na tron Polski, tłumaczyła mu zarazem brak możliwości realnego zabezpieczenia jego zabiegów przez Francję bez uzyskania odpowiedniego poparcia Austrii. W następnych latach M. J. starała się wyzyskać swe wpływy celem załagodzenia sporów, dzielących braci Ksawerego, Karola oraz siostrę Kunegundę i elektorową wdowę po Fryderyku Chrystianie w związku z administracją Saksonii i sprawami majątkowymi domu elektorskiego. Wespół z królową Marią niepokoiła się także wzrostem wpływów duchownych luterańskich i kalwińskich na dworze saskim.
Wiele wysiłku w ostatnich latach życia poświęciła M. J. wychowaniu i nauce dzieci, którymi to sprawami zajmowała się zwłaszcza po zgonie małżonka (20 XII 1765). Dbała o przyswojenie przez synów znajomości łaciny, historii i zasad sprawowania rządów. M. J. zmarła w Wersalu 13 III 1767 i została pochowana w Sens.
Kilkoro jej dzieci zmarło już w dzieciństwie: córka Maria Zefiryna (26 VIII 1750 – 2 IX 1755), synowie – książę Burgundii (13 IX 1751 – 22 III 1761) ulubiony wnuk i prawnuk Marii i Stanisława Leszczyńskich, oraz książę Akwitanii (8 IX 1753 – 22 II 1754). Pozostali synowie to kolejni królowie Francji: książę Berry (ur. 23 VIII 1754) – późniejszy Ludwik XVI, książę Prowansji (ur. 17 XI 1755) – Ludwik XVIII, książę Artois (ur. 9 X 1757) – Karol X. Matkę przeżyły także dwie córki: Maria Adelajda Klotylda (ur. 23 IX 1759), przyszła królowa Sardynii, oraz Elżbieta (ur. 3 V 1764).
Portrety wykonane przez: M. Q. de la Tour (1747) w Staatsmuseum Dresden (reprod.: C. Stryjenski), inny przez tegoż (1761, wespół z ks. Burgundii) w Musée St.-Quentin (reprod.: Leroy A., Marie Leczinska et ses filles, Paris 1948), przez J. M. Nattiera (1750) w Galerie de Versailles (reprod. tamże); – Gasztowtt A. M., Le secret de la Dauphine, Paris 1956; Konopczyński W., Polska w dobie wojny 7-letniej, Kr.–W. 1909–11 I–II; Regnault E., La Dauphine Marie-Josèphe de Saxe, Paris 1875; Stryjenski C., La mère des trois derniers Bourbons Marie-Josèphe de Saxe et la cour de Louis XV d’après des documents inédits, Wyd. 2., Paris 1903; – Correspondance inédite du général-major de Martange, Éd. Ch. Bréard, Paris 1898; Correspondance inédite du prince François-Xavier de Saxe, connu en France sous le nom de comte de Lusace, Précédée d’une notice sur sa vie par A. Thévenot, Paris 1874; Correspondance secrète du comte de Broglie avec Louis XV, Éd. D. Ozanam i M. Antoine, Paris 1956–61 I–II; Maurice comte de Saxe et Marie-Josèphe de Saxe dauphine de France, lettres et documents inédits des Archives de Dresde, Publiés par C. F. Vitzthum d’Eckstädt, Leipzig–Paris–Londres 1867; – Archives de l’Aube: E. 65 (korespondencja Ksawerego z M-ą J-ą; Archives du Ministère des Affaires Etrangères, Paris: Saxe, Corr. polit. 36, 37, 40, 48, 51, Mém. et doc. 2; Archives Nationales, Paris: K. 144, O. 392, O. 3744, O. 3745; B. Pol. w Paryżu: papiery Ksawerego; Staatsarchiv Dresden: IV 10, 90, 789, 2738, 2739, 2741, 2742, 2743, 2744, 2745.
Ryszard W. Wołoszyński